ارائه یارانه های صادراتی یکی از ابزارهای اقتصادی است که در بسیاری از کشورها برای تقویت صادرات و کمک به تولیدکنندگان داخلی به کار گرفته می شود. این سیاست به ویژه در بخش کشاورزی که امنیت غذایی و حمایت از تولیدکنندگان محلی اهمیت زیادی دارد، بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.
به گزارش پروژه آسان به نقل از ایسنا، توسعه صادرات برای کشورهای درحال توسعه اهمیت زیادی دارد؛ چون که به آنها کمک می نماید به بازارهای جهانی دست یابند و درآمدهای ارزی خویش را بالا برند. دراین میان، یارانه های صادراتی یکی از رایج ترین سیاستها برای افزایش حجم صادرات به شمار می آید. این یارانه ها بخصوص برای محصولات کشاورزی، با اهدافی مانند تنظیم بازار داخلی، پشتیبانی از کشاورزان و ایجاد امنیت غذایی عرضه می شوند. در کشور ما هم توسعه صادرات همیشه یکی از دغدغه های سیاست گذاران بوده است و یارانه های صادراتی برای محصولاتی مانند سیب زمینی و محصولات لبنی بعنوان یکی از ابزارهای حمایتی در سالهای اخیر به کار گرفته شده است.
به عنوان نمونه، در سال ۱۳۹۳ یارانه ای برای صادرات سیب زمینی درنظر گرفته شد و در سال ۱۳۹۵ هم این سیاست برای بعضی از محصولات لبنی اعمال شد. این سیاستها علاوه بر افزایش انگیزه تولیدکنندگان برای صادرات، می توانند به تنظیم بازار داخلی هم کمک کنند. اما همواره این سؤال وجود دارد که این یارانه ها تا چه حد توانسته اند به اهداف خود دست یابند و آیا در عمل سبب افزایش پایدار صادرات شده اند یا خیر.
محمد وصال، دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، بهمراه یکی از همکاران خود تحقیقی را در رابطه با تاثیر یارانه های صادراتی بر حجم و قیمت صادرات محصولات کشاورزی انجام داده است. در این پژوهش که بر روی محصولات سیب زمینی و بعضی از محصولات لبنی تمرکز دارد، محققان کوشیده اند به این پرسش پاسخ دهند که یارانه های صادراتی چگونه بر وزن و قیمت محصولات صادراتی تاثیر گذاشته اند.
روش کار این پژوهش بر پایه داده های فصلی صادرات از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۹ بوده است. محققان با استفاده از یک مدل تحلیلی به نام «تفاضل در تفاضل»، تاثیر یارانه ها را بررسی نموده اند. در این شیوه، تغییرات صادرات کالاهای مشمول یارانه با کالاهای غیرمشمول مقایسه می شود تا اثرات سیاستهای حمایتی به صورت دقیق مشخص شود.
نتایج این پژوهش نشان می دهند که یارانه صادراتی سبب افزایش وزن صادراتی سیب زمینی شده است. همچنین، مشخص شد که این یارانه ها به کاهش رشد قیمت صادراتی منجر شده اند، به این معنا که بخشی از یارانه به سود مصرف کنندگان خارجی تمام شده است. در مورد محصولات لبنی، اثر یارانه ها بیشتر در صادرات شیر خشک دیده شده و سایر محصولات لبنی چندان تحت تاثیر قرار نگرفته اند.
در بخش دیگری از این پژوهش مشخص شد که زمان بندی صادرات محصولات مشمول یارانه تغییر یافته است. به بیانی دیگر، بعضی از صادرکنندگان کوشیده اند با تغییر زمان صادرات خود، از این یارانه ها بهره بیشتری ببرند. این مورد نشان داده است که بخشی از افزایش صادرات در بازه مورد مطالعه از راه کاهش صادرات در دوره های قبل و بعد جبران شده است.
یافته های این پژوهش اهمیت زیادی دارند، چون که نشان می دهند سیاستهای یارانه ای امکان دارد به اهداف کوتاه مدت خود دست یابند، اما در بلند مدت اثری پایدار بر ظرفیت صادراتی نداشته باشند. بخصوص در مورد شیر خشک، مشخص شد که یارانه ها بیشتر به جای ایجاد ظرفیتهای جدید تولید، سبب تغییر عرضه بین بازار داخلی و خارجی شده اند. این نتایج نشان دهنده اهمیت برنامه ریزی دقیق در استفاده از منابع مالی برای پشتیبانی از صادرات است.
در نهایت، افزایش صادرات پایدار نیازمند تمرکز بر بهره وری و تقویت محصولات دارای مزیت نسبی است. سیاستهای یارانه ای باید بگونه ای تدوین شوند که علاوه بر حمایت کوتاه مدت از تولیدکنندگان، ظرفیتهای جدیدی برای تولید و صادرات ایجاد کنند.
این پژوهش در فصلنامه «پژوهش ها و سیاستهای اقتصادی» که وابسته به وزارت امور اقتصادی و دارایی و انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران است، انتشار یافته اند. نتایج این مطالعه می توانند راهنمائی برای سیاست گذاران اقتصادی باشد تا سیاستهای حمایتی خویش را بگونه ای طراحی نمایند که تأثیرات مثبت بلند مدت داشته باشد و بهره وری را بالا برند.